بابا الهوا موسیقی پژوهی جزیره كیش
لذت سفر: کتاب «باباالهوا» مجموعه پژوهشی درباره موسیقی و مردم شناسی بومیان جزیره کیش در خلیج فارس به قلم «محسن شریفیان» از هنرمندان موسیقی کشور و نوازنده تخصصی نی انبان به رشته تحریر درآمده است.
به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، گردشگری موسیقی بعنوان یک رویکرد تجربه محور، یکی از جذاب ترین شاخه های گردشگری فرهنگی است که ضمن توسعه صنعت توریسم، بستر تعاملات فرهنگی را هم به وجود می آورد. موسیقی بعنوان یک پدیده جذاب و فرهنگی می تواند ضمن به تصویر کشیدن آداب و رسوم، زبان، گویش، صنعت، پوشش، خلقیات و معنویات، حالات درونی عاطفی، احساسی و هنری یک وادی را بیان می کند و در کنار جلب توجه گردشگران، امکان توسعه و رونق اقتصاد محلی را هم فراهم می آورد.
کتاب بابا الهوا، مجموعه ای پژوهشی درباره موسیقی و مردم شناسی بومیان جزیر کیش به نگارش محسن شریفیان است؛ وی در این کتاب با نگاهی به کیش، موقعیت تاریخی و جغرافیایی، ترکیب و ساختار جمعیتی زبان، دین و مذهب دلیلهای مهاجرت به جزیره را بررسی نموده است.
در هر سامانی، روایان بومی موسیقی به آن هویت و رنگ می بخشند، در جزیره کیش، باباالهوا و گروه آنها، با اهمیت ترین روایتگر ریتم و موسیقی بوده اند. درگذشته نه چندان دور در جزیره کیش، سردمداران گروه نوازنده مرد در عروسی را باباالهوا و اعضا گروه او را ولدالهوا به مدلول فرزند هوا یا بابا می نامیدند؛ گاه نیز به مجموعه این افراد هبل الهوا Hablol hava هم می گفتند. (ص.۱۳۹)
شریفیان در بخش دیگری از کتاب ضمن بررسی موسیقی و کار، صید مروارید کارکنان کشتی های صیادی و موسیقی های مربوط به صید مروارید، ماهی گیری، کشاورزی، ساختمان سازی و اصطلاحات مهم موسیقی میان دریانوردان و جشن نوروز دریایی را مورد پژوهش قرار داده است.
وی درباره موسیقی صید مروارید نوشته است: خیلی از نواهای موسیقی و آیین های بومیان کیش به سبب موقعیت جغرافیایی و آمیختگی (زندگی) مردم با دریا شکل گرفته است. ملاحان و جاشوان همزمان با خواندن ترانه ها، حرکات بدنی خودرا با ریتم خاص موسیقی هماهنگ می سازند و این هماهنگی در ریتم، موجب حرکات گروه میشد و نیروی بیشتری را برای کار کردن به دست می آوردند. جاشوها برای هماهنگی در کارهای جمعی و گاهی طاقت فرسا و مراحل مختلف دریانوردی از ابزار موسیقی برای چیرگی بر کار سخت دریانوردی استفاده می کردند.(ص.۶۲)
شریفیان در فصل سوم این کتاب به مراسم عروسی در جزیره کیش و آیین های در رابطه با آن مانند حنابندان و مولودی خوانی و ترانه های محلی جزیره می پردازد، و در فصل چهارم با نگاهی به تاریخچه نی انبان در جنوب ایران، شیبکوه و کیش پرداخته و نی جفتی و نی انبان و تاریخ شفاهی و اجزا و ساخت این ساز و کوک های و روش نواختن آنرا به صورت کامل معرفی می کند.
تاریخچه نی انبان و خاستگاه آن نه فقط در ایران، بلکه در سراسر جهان بطور دقیق، معلوم نیست. در این زمینه، فرضیه های گوناگونی وجود دارد. همچون اینکه نی انبان در اصل مربوط به خاورمیانه بوده و بعدها به اروپا راه یافته است؛ در کتاب تاریخ موسیقی آکسفورد به مجسمه این ساز اشاره شده که به هزار سال پیش از میلاد بر می گردد. این مجسمه در منطقه هیتات در ایواک (کشوری باستانی در آسیای صغیر و سوریه) واقع در خاورمیانه یافت شده است. مورخانی چون ویل دورانت این ساز را به بابلیان نسبت می دهند و عده ای از پژوهشگران نیز، آنرا منسوب به یونانی ها دانسته اند که در نهایت به انگلستان راه یافته و تکامل یافته است. (ص.۹۱)
قدیمی ترین گزارش ثبت شده درباب نی انبان در موسیقی نوار شیبکوه مربوط به جون جانسون John Johnson است که در سال ۱۸۱۶ میلادی به ایران سفر کرده و در کتاب سفر از هند به انگلستان بوسیله ایران، گرجستان، روسیه، لهستان و پروس، از مناطق مختلف بوشهر، گزارش های جالب و گوناگونی ارائه کرده است.(ص.۹۹) با این وجود جون جانسون از معدود نویسندگانی است که نی انبان را سازی عربی معرفی کرده و بی شک منظور او عرب هایی است که در ایران ساکن بوده اند، برای اینکه در زمان سفر نویسنده غالب جمعیت شیبکوه، عرب زبان بوده اند که شرح آن در تاریخ شیبکوه به شکل مفصل یاد شده است. (ص.۱۰۰)
فصل پنجم و ششم این کتاب به طبل و هبان و سایر سازهای رایج در کیش همچون طار، کاسر، اصحلات و گرن (بوق) پرداخته و فصل هفتم با عنوان باباالهوا به معرفی سیاها (سیاه ها)، لوطی ها، دلاک ها و کولی ها اختصاص دارد: الهوا در فرهنگ عربی به مدلول عشق است و در جنوب ایران بعنوان باد و زار نیز تعبیر می شود و با این توضیح بابا الهوا با بابازار و ابوزار متفاوت می باشد و به کسانی اطلاق می شود که در مراسم جشن و شادمانی در حال نواختن هستند، بدین سبب مدلول آن به عشق نزدیک تر است. (ص.۱۳۹)
در قدیم هر کدام از آبادی های کیش یک باباالهوا داشت که مورد احترام مردم و بزرگان محله بود. آنها در هر محل یک خانه مخصوص داشتند که به آن بیت الهوا می گفتند. بر عکس بیت الزار یا بیت الرفاع که مجبور بودند آنرا به دور از آبادی برپا کنند بیت الهوا دقیقا در دل محل قرار می گرفت. افراد زیر مجموعه (عضو گروه) بابا الهوا نباید تحت هیچ شرایطی به مردار حیوانات دست می زدند. اگر ناخواسته چنین اتفاقی می افتاد، باید یک سینی غذا و یا مقدار معینی پول به بیت الهوا جریمه پرداخت می کردند. سپس به دریا می رفتند تا غسل کنند که مجدد مورد پذیرش گروه قرار بگیرند در غیر این صورت توسط شخصی که خیزرانی نام داشت، شماتت و از دایره گروه برای همیشه خارج می شدند. (ص.۱۴۰)
از با اهمیت ترین مقررات باباالهوا این بود که گروه آنها باید همیشه با پاهایی برهنه ساز بنوازند آنها با برهنه کردن پاهایشان به مراسم و نواختن شان، تقدس می دادند؛ این رسم تا حالا نیز در میان نوازندگان مناطق مختلف شیبکوه به شدت رعایت می شود. باباالهوا مورد اعتماد مردم محل بود و گاهی برای حل مشکلات و یا حل وفصل درگیری ها به او مراجعه می کردند. زمان هایی نیز شیخ محل یا کدخدا برای یاری خواستن در کارهای تعدادی از باباالهوا که نفرات زیادی در اختیار داشت، کمک می خواستند. (صص.۱۴۱و ۱۴۲)
پژوهش درباره موسیقی زنان، ترانه ها، بازهای بومی کودکان و موسیقی و آیین های مذهبی در جزیره کیش، مراسم حنابندان، لالایی و ترانه های مخصوص کودکان، مراسم استقبال، دعای باران، گَشتِه، مولودخوانی زن ها، و همین طور بازی های حملو سلمو و میرحانه و آیین های عیدین، عزاداری ها، تعزیه، چاووشی و مراسم رمضان مباحث سه فصل هشتم و نهم و دهم کتاب باباالهوا را تشکیل می دهد.
کتاب باباالهوا (موسیقی و مردم شناسی بومیان کیش) در ۱۲ فصل و ۳۰۱ صفحه توسط محسن شریفیان پژوهش و نگارش شده و چاپ اول آن در آبان ماه ۱۳۹۹ با حمایت سازمان منطقه آزاد کیش و توسط انتشارات نگاه در شمارگان ۴۰۰ نسخه انتشار یافته است.
در فصل دوازدهم شریفیان با اشاره به دستاوردها و نتیجه پژوهش خود درباره موسیقی و مردم شناسی جزیره کیش اینگونه می نویسد: بررسی موسیقی و مردم شناسی کیش به خوبی نشان از تاثیر پذیری آن از موسیقی و فرهنگ ویژه نوار ساحلی شیبکوه دارد، اما اینکه موسیقی کیش از کدام کانون یا هسته موسیقی شیبکوه شکل گرفه است و یا احیانا خود بومیان کیش موجب شکل گیری این نوع موسیقی بوده اند، به سبب در هم تندیگی و نیز تاریخ و سرگذشت مشترک، نیاز به پژوهش بیشتری دارد. (ص.۲۰۱)
موسیقی بومیان جزیره کیش بیشتر ریتم محور است. تمپوی قطعات با سرعتی بسیار پایین آغاز می شود و در نهایت در سرعت های بالاتر و در اواسط و یا انتهای قطعات شکل اصلی ریتم ها برای مخاطب غیربومی ملموس تر است. هویت موسیقی کیش ریتم «ساحب» است. ریتمی پیچیده که با تمپوی بسیار کند آغاز می شود این ریتم آیینی ترین شکل موسیقی کیش است که در ابتدای مراسم نواخته می شود. (ص.۲۱۳)
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب