از یادگارهای امام هشتم در ایران چه می دانید؟
خراسان رضوی امام رضا(ع) در مسافرت تاریخی خود به خراسان که از محرم(مرداد سال 200 هجری قمری) تا ابتدای شوال (اردیبهشت 201 هجری قمری) به طول انجامید، از مدینه رهسپار بصره و از آنجا به خوزستان وارد شد؛ آنگاه با عبور از فارس و یزد به خراسان رسید و از راه نیشابور، توس و سرخس وارد مرو، مرکز حکومت مامون، شد.
اکنون با گذشت بیش از ۱۲ قرن از این واقعه هنوز می توان در شهرها و روستاهایی که امام از آنها عبور کرد، شواهد و یادگارهایی را سراغ گرفت که خاطره سفر آن حضرت را زنده نگاه می دارد و از دید مردمان منشا برکت بشمار می رود.
در این مطلب مهم ترین یادگارها را که برخی در خراسان و برخی خارج از آن هستند معرفی خواهد شد.
قدمگاه فراشاه
در کناره جاده تفت به ده شیر در استان یزد بنایی قرار دارد که مردم آنرا قدمگاه امام هشتم می دانند و گویا در گذشته به «مسجد مشهد علی ابن موسی الرضا» مشهور بوده است.
قدمگاه فراشاه بنایی چهار ضلعی با گنبدی آجری است که کتیبه ای بسیار نفیس سنگی در آن به چشم می خورد. این کتیبه به سال ۵۱۲ هجری قمری و در ابعاد ۶۰ در ۱۱۶ سانتیمتر پرداخته شده و ساخت بنا به وسیله گرشاسب ابن علی، از امرای کاکویه دیلمی، را گواهی می دهد اما حالا از جای اصلی خود خارج شده و برای حفاظت بیشتر به اداره میراث فرهنگی و گردشگری یزد انتقال یافته است.
صومعه امام رضا(ع)
در شهر یزد و پشت بازار زرگرها در گذری به نام دارالشفا مسجدی دیده می شود که آنرا «مسجد فُرط» می خوانند. این مسجد قبل از دوره امام رضا(ع) و در زمان قیام ابومسلم خراسانی تولید شده است؛ هر چند که ساختمان فعلی آن متعلق به دوره صفوی است. گفته می شود ابومسلم یکی از سرداران خودرا مامور تسخیر یزد و اصفهان می کند و او نیز بعد از تصرف یزد این مسجد را می سازد.
بنابر بر روایتی در کتاب جامع مفیدی امام رضا(ع) هنگام عبور از یزد در مسجد فرط نماز خواند و الان در مسجد حجره ای وجود دارد موسوم به صومعه امام رضا(ع).
در آستانه درگاه ورودی حجره یک در کوچک ۲ لنگه نصب شده که در کتیبه بالای آن این عبارت به چشم می خورد «وقف کرد بر صومعه متبرکه امام علی ابن موسی الرضا میرک شربت دار فی تاریخ سنه ۹۳۷».
بقعه مشهدک
مشهدک جایی است در کنار گورستان خَرانق در ۶۰ کیلوکتری شمال یزد. در این مکان بقعه گِلی کوچکی وجود دارد که مردم محل آنرا به نمازگاه امام رضا(ع) منصوب می دانند و مقدسش می شمارند.
در بقعه مشهدک سنگ خاکستری رنگی به ابعاد ۲۷ در ۲۹ سانتیمتر بر دیوار نصب شده که به خط نسخ نوشته شده و مورخ به سال ۵۹۵ هجری قمری است. نوشته های این سنگ تاریخی حرکت امام از راه یزد به سمت خراسان را تایید می کند و از آنجائیکه مربوط به قبل از دوره صفوی است، از اهمیت و اصالت خاصی برخوردارست.
قدمگاه نیشابور
از نیشابور که به سمت مشهد حرکت می نماییم، در ۲۴ کیلوکتری شهر به مکانی به نام قدمگاه می رسیم که معروفترین زیارتگاه در رابطه با سفر تاریخی سیاسی امام رضا(ع) است. اینجا ۲ یادگار منسوب به امام را می توان دید؛ یکی از این یادگارها چشمه آبی است که بنا به روایت خواجه اباصلت هروی، محرم ترین خادم امام هشتم، با دستان آن حضرت از زمین جوشیده و دیگر یادگاری سنگ سیاهی است که جای ۲ پا بر آن به چشم می آید.
هر چند باور عام بر این است که امام بر این سنگ ایستاده و جای گام هایش بر آن فرو رفته اما در حقیقت دوستداران ایشان به یادگار عبورشان از نیشابور این سنگ نمادین را ساخته و پرداخته اند.
ده سرخ
روستای ده سرخ روستایی است کوهستانی که پشت به بینالود داده و در بخش احمدآباد شهرستان مشهد قرار گرفته است. از آنجائیکه کوه های پیرامون این روستا و خاک آن سرخ رنگ است، به ده سرخ معروف شده و از این حیث که خانه های گلینش سرخ فام به چشم می آید، زیبایی خاصی دارد. برابر روایات تاریخی مذهبی امام رضا(ع) بعد از خروج از نیشابور به ده سرخ آمد و اندک مدتی را در این روستا اطراق کرده است.
گویا رسیدن ایشان به ده سرخ مقارن با وقت نماز ظهر بود. امام از یاران خود آب خواست تا وضو بگیرد اما چون آبی در دسترس نبود، با دستان خود زمین را حفر کرد که در نتیجه آن آب زلالی پدیدار شد. چشمه آبی که حالا در روستا به چشمه امام مشهور است، یادگار این واقعه تلقی می شود و مردم آنرا شفا بخش می دانند.
امام بعد از وضو در همان حوالی نماز جماعت را بجای آورد. این مکان نیز نزد اهالی محفوظ ماند و به تخت امام معروف شد. تخت امام قطعه زمینی است خالی به وسعت ۶۰۰ متر مربع که در کنار چشمه امام قرار دارد و اطراف آنرا درختان نسبتا کهنسال فرا گرفته است. جالب آنکه روستاییان از تخت امام برای اجرای مراسم مذهبی مانند تعزیه و توزیع غذای نذری نیز استفاده می نمایند.
شواهد دیرینه شناسی تعلق ده سرخ به سده های اولیه هجری را تایید می کند و نشان میدهد خانه های فعلی روی لایه های باستانی بسیار قدیمی قرار گرفته است.
حتی آثار سنگفرش های قدیمی در گذرهای روستا قابل مشاهده می باشد که گمان می رود متعلق به دوره صفویه باشد. بدین سان ده سرخ فضای تاریخی خودرا کاملا حفظ نموده و گمان نمی رود که چهره آن فرق چندانی با زمان سفر امام رضا(ع) به این منطقه داشته باشد.
راه کهنه فاضل
در قدیم تمام راه هایی که از جنوب، جنوب شرق و مشرق به مشهد می رسید، در منطقه طرق در جنوب این شهر به هم می پیوست. این راه که در گذشته به راه کهنه فاضل معروف بود، حالا نیز باقی است و در نزدیکی روستای ده غیبی و در جنوب مکانی به نام آسیاب فاضل یا کلاته فاضل قرار دارد.
راه فاضل گذرگاهی است سنگی با عرض ۲ تا ۶ متر که با ایجاد برش هایی در صخره ها پدید آمده و در بخش هایی که شیب تپه ها و صخره ها تند بوده، پلکان های عریض و کم ارتفاعی در آن تعبیه شده است. این راه که مسیر عبور امام هشتم(ع) است، تا دوره قاجار مورد استفاده بود اما بعد از آن با فراگیر شدن وسایل نقلیه جدید و راه اندازی جاده های نو به تدریج متروک شد.
کوه سنگی
کوه سنگی گردشگاهی است در جنوب مشهد که امام رضا(ع) بعد از گذر از طرق به آن قدم نهاد. بنابر روایات تاریخی امام پس ورود به کوه سنگی بر کوه صخره ای آن تکیه زده و دعا کرد که خدا این کوه را نافع به حال مردم قرار دهد.
این دعا تا امروز قرین استجابت بوده چونکه حالا کوهسنگی بعنوان بزرگترین فضای تفریحی مردم مشهد منافع زیادی برای ساکنان این شهر و زوار امام رضا(ع) داشته است. همین طور در گذشته از سنگ های کوهسنگی ظروف شکیلی را ساخته و به فروش می رساندند.
دستگردان
در فاصله ۱۹ کیلومتری حرم امام رضا(ع) و در کنار روستای دستگردان محوطه ای به همین نام با وسعت حدود ۶۰۰۰ مربع وجود دارد که بقایای برخی بناها و عمارت های خشتی، گلی، چینه ای و آجری را در بر گرفته است. گویا این منطقه از صدر اسلام تا سده های ۱۰ و ۱۱ هجری قمری یا به عبارتی در دوره صفویه آباد بوده اما بعد از آن به دلیلهای ناشناخته مانند سانحه طبیعی یا جنگ متروک شده است.
یکی از تاریخ نگاران اسلامی به نام فصیحی فوافی روایت کرده امام رضا(ع) در منطقه دستگردان وفات یافته و پیکر ایشان در مکان فعلی خاک سپرده شده است که اگر این روایت را بپذیریم، آنگاه دستگردان را باید از یادگارهای آن حضرت در ایران به شمار آورد.
به هر روی دستگردان از حیث مطالعات دیرینه شناسی قابل توجه است و شواهد موجود در آن نشان میدهد هنگام رونق از تاسیسات رفاهی، صنعتی و آب رسانی به وسیله لوله های سفالی یا تنبوشه بهره می برده است.
منبع:
حسینی، حمیدرضا؛ کتاب راهنمای سفر به استان خراسان رضوی؛ نشر روزنه.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب