از مشروطه تا فاطمی میراث فرهنگی یزد در گذر تاریخ
یزد یزد که امروز حرف های زیادی در عرصه میراث و گردشگری برای گفتن دارد، بخش زیادی از موفقیتهای خویش را مرهون مدیران دلسوزی است که طی افزون بر 40 سال گذشته، سکاندار این عرصه بوده اند.
با پیروزی انقلاب، وزارت فرهنگ و هنر منحل و بعضی از وظایف این وزارت خانه که مأموریت های میراث فرهنگی را برعهده داشت به دو وزارت خانه «فرهنگ و آموزش عالی» و «فرهنگ و ارشاد اسلامی» منتقل شد به صورتی که در این دو وزارت خانه، اداراتی با وظایف مرتبط به عرصه میراث، شکل گرفت.
وزارت فرهنگ و آموزش عالی شامل ادارات کل هنرهای سنتی، مرکز دیرینه شناسی ایران، موزه مردم شناسی، موزه ایران باستان، دفتر آثار تاریخی و سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی بود و در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم اداره حفاظت میراث فرهنگی شهرستان ها، اداره کل موزه ها، اداره کل بناهای تاریخی و اداره کل کاخ ها بوجود آمد.
اما یادآوری سیر تاریخی فعالیت مدیران میراث فرهنگی و خدماتشان در استان یزد شاید از جالب توجه ترین مسائلی باشد که می تواند مبین اقدامات آنها در مورد پاسداشت میراث فرهنگی باشد؛ هر چند در تمام این ادوار هم شاهد ایجاد ساختمان های نامطلوب، تخریب ها و بعضاً صدور مجوزهای ساخت غیر مجاز هستیم.
شکل گیری ساختمان هایی نامتناسب مانند کتابخانه مرکزی، بیمارستان فرخی و ساختمان نیروی انتظامی در بافت تاریخی، خیابان کشی هایی مانند بلوار بسیج که فجایع میراثی بزرگی را به بار آوردند و اقدامات دیگری که همچنان هم در بافت های تاریخی و جهانی درحال اتفاق است، نشان داده است با وجود خدمات شایان این مسؤلان، باز هم شاهد تخلفاتی در حوزه میراث فرهنگی این دیار کهن هستیم.
در این گزارش سیر تاریخی فعالیت مدیران میراث فرهنگی در یزد را از اواخر دوران پهلوی و اوایل انقلاب آغاز کردیم، زمانی که هنوز اداره کل میراث فرهنگی، بخشی از بدنه وزارت فرهنگ و هنر بود، البته البته در حوزه گردشگری هم اداره جلب سیاحان در ذیل این وزارت خانه شکل گرفته بود؛ اداره ای که با عنایت به استقبال توریستهای خارجی از ایران بوجود آمد.
تاریخچه شکل گیری اولین سازمان یا اداره در ارتباط با گردشگری به سال 1314 بازمی گردد؛ اولین اداره با نام «جلب سیاحان» در وزارت داخله در زمان پهلوی تاسیس و حدود شش سال بعد، شورایعالی جهانگردی تاسیس و نام قبلی برچیده شد و در ادامه این روند و در آستانه دهه 1340، اداره امور جهانگردی در وزارت کشور شکل گرفت.
خلاصه اینکه «سازمان جلب سیاحان» با ترکیب وزارت خانه های اقتصاد، کشور، فرهنگ و هنر، سازمان برنامه و بودجه، کانون جهانگردی ایران و سه عضو صاحب نظر و آگاه به پیشنهاد سرپرست سازمان و زیرنظر مستقیم نخست وزیر بوجود آمد و در سال1353 این سازمان با وزارت اطلاعات و جهانگردی آن روزگار آمیخته شد اما گویا این سازمان کمک چندانی به توسعه گردشگری نکرد.
اسناد موجود، حکایت از وجود چنین سازمانی در یزد دارد؛ سازمانی که به صورت جداگانه مانند سازمان مجزای صنایع دستی، در بخش گردشگری فعالیت می کرده و سازمان میراث فرهنگی هم در دو بخش جداگانه ی «مرمت آثار باستانی و میراث فرهنگی» و بخش «باستان شناسی» تحت نظارت اداره دیرینه شناسی فعالیت داشته ولی در اواخر سال های انقلاب، این سازمان ها بگونه ای فعالیت هایشان ادغام میشود.
اما در اداره فرهنگ که مسئولیت آن در یزد با «محمود مشروطه» بود، همه وظایف این سازمانها، از کارهای فرهنگی تا میراث فرهنگی، با وجود گستردگی در چارچوب این اداره انجام می شد. بعد از مشروطه تا وقوع انقلاب اسلامی نیز، دهقان، علایی و طلایی مسئولیت حوزه مرمت آثار باستانی را بر عهده داشتند و هر یک تلاش کردند تا بخش های از بافت تاریخی حفظ و مرمت شود. آنها در این دوران پر تلاطم، هر یک مدت کوتاهی را در این مسئولیت طی کردند ولی با وقوع انقلاب اسلامی تغییرات ساختاری زیادی در جایگاه میراث فرهنگی و گردشگری به وقوع پیوست.
در دوره فعالیت محمود مشروطه، توجه به آثار تاریخی افزایش یافت و مرمت این آثار آغاز شد به صورتی که سازه های تاریخی مانند زندان اسکندر، بقعه دوازده امام و گنبد شیخ جنید مرمت شدند و نکته جالب توجه، فعالیتهای این مسئول علاوه بر پا به کار بودن در عرصه مرمت، عکاسی هم زمان از بناهای تاریخی شهر یزد و روستاهاست. این مسئول بعد از تهیه تصاویر و فیلم هایی از ابنیه تاریخی، حوالی شب در میدان شاه طهماسب این فیلمهای اغلب آموزشی و فرهنگی را در معرض دید عموم قرار می داد.
آغاز انقلاب به متوقف شدن فعالیتهای حوزه میراث فرهنگی البته در دوران کوتاهی منجر گردید اما بعد از آن باردیگر فعالیتهای میراثی از سر گرفته شد و این دفعه «عبدالعظیم پویا» مسئولیت این حوزه را که در چارچوب اختصاص میزی در اداره ارشاد بود، از سر گرفت.
پویا که خود پژوهشگر بود، رویکرد پژوهشی را پیشه کرده و پژوهش های قابل و قابل ملاحظه ای در این حوزه انجام شد که اطلاعات گسترده ای را در حوزه فرهنگی و میراث پوشش می داد.
بعد از پویا، مبحث میراث در اختیار وزارت علوم قرار گرفت و نخستین مدیر در این عرصه، «محمدجواد اولیا» بود که این مسئولیت را بر عهده گرفته و رویکرد مرمت با نگاه دانشگاهی را پیشه فعالیت خود قرار داد. مرمت علمی کوشک باغ دولت آباد و تعداد قابل توجهی از این ابنیه تاریخی پرارزش هم در آن زمان انجام شده است.
بعد از انتهای دوره کاری محمدجواد اولیا، «محمدرضا کارگر» در چارچوب سرپرست، مسئولیت مرمت آثار باستانی را بر عهده داشت و میبد نخستین بافت شهری بود که توانست پس از انقلاب اسلامی به ثبت ملی برسد و این اقدام در این دوره و به واسطه مدیریت «کاظم ماندگاری» در حوزه میراث فرهنگی محقق شد، به صورتی که میتوان این مدیریت را آغاز تفکر ثبت ملی با هدف حفظ ابنیه تاریخی در نظر گرفت.
بعد از ماندگاری، مرحوم «سیدمحمد بهشتی» مسئولیت میراث را در دوره ای کوتاه برعهده گرفت و پس از آن، «محمدحسن خادم زاده» مسئول میراث فرهنگی یزد شد و بحث ایجاد پایگاه های پژوهشی در این شهر را دنبال کرد و تعداد قابل توجهی از بنا هم در این زمان مرمت شدند.
با آخر مدیریت خادم زاده، بخش های میراث فرهنگی و گردشگری ادغام و مدیریت بعدی بعنوان مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری مشغول به کار شد؛ این مدیر «سیدمحمدرضا سیدحسینی» بعنوان بود و با رقم زدن طولانی ترین دوره مدیریت در میان مدیران این حوزه، اقدامات قابل توجهی را در برابر میراث پرارزش استان یزد انجام داد. در این دوره آثار زیادی هم با کمک ماندگاری ثبت ملی شدند و نخستین قدم های در ارتباط با ثبت جهانی یزد در این دوره برداشته شد.
پس از وی، «عزیزالله سیفی» مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری یزد شد، این در حالی بود که این اداره کل نوپا با سازمان صنایع دستی هم آمیخته شد و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شکل گرفت. سیفی در این دوره اداره کل میراث فرهنگی را که در محل بافت تاریخی مستقر بود به ارگ حکومتی یزد (اداره کنونی) منتقل و هزینه های زیادی در این عرصه صرف مرمت آثار تاریخی کرد. البته این مدیر در دوران مدیریت میراث فرهنگی بعنوان فرماندار یزد هم مسئولیت پذیرفت و در چارچوب آن مسئولیت، سکاندار میراث فرهنگی بود.
«بهرام رضایی » بعد از سیفی، سکان میراث فرهنگی یزد را به دست گرفت و یکی از اتفاقات در این زمان، فعالیت تشکل ها برای ثبت جهانی یزد بود، البته در دوره مدیریت رضایی، تعداد نیروهای این اداره کل با جذب حدود 100 نفر، دوره جدیدی را در حوزه تقویت نیروهای انسانی شروع کرد.
بعد از این مسئول، «محمدمهدی شرافت» مدیر کل میراث فرهنگی استان و با سبقه و تجربه شهردار بودن و آگاهی از حوزه میراث فرهنگی، توانست اقدامات شایانی خصوصاً در حوزه گردشگری انجام دهد. وی در دوران ریاست خود، تعامل با استانداری خصوصا معاونت عمرانی را به حداکثر رساند و تأمین اعتبارات خوبی از جانب استانداری شامل حال میراث فرهنگی یزد شد.
در زمان تصدی گری شرافت، پرونده ثبت جهانی آماده و به یونسکو ارسال شد و در دوره مدیریت «فاطمه دانش یزدی» مدیر بعدی میراث، این پرونده به بار نشست و بافت تاریخی یزد در لیست آثار جهانی به ثبت رسید. دانش یزدی در دوران مدیریت خود که حدود یک سال و نیم بود، در زمینه شفافیت و ارتباطات رسانه ای قدم های مثبتی برداشت.
دوره کنونی مدیریت میراث فرهنگی به دست «سیدمصطفی فاطمی» است که در این دوران هم در مورد تعدد ثبت آثار تاریخی ملموس و ناملموس و همینطور ثبت بافت ها و شهرهای تاریخی مانند شاهدیه، مهریز و تفت اقدام شد و از نظر تعداد پرونده های ثبتی در این دوره مدیریتی، رکورد کشور را ثبت کرد، البته تعداد حدود 1000 بنا در این دوره مرمت شده است.
بنا به اظهارات فعالان بخش خصوصی، این دوره یکی از بهترین دوران ارتباط دولت و بخش خصوصی و تعامل دوجانبه این دو بخش بوده است. کوشش برای تهیه و تکمیل پرونده ثبت جهانی شهرها و رویدادهای ملی و مذهبی یزد هم از دیگر اقداماتی است که در این دوره انجام شده است.
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب