نامه سرگشاده یك باستان شناس به استاندار خوزستان
اگر چگاسفلی جیرفت دوم شود، چه؟
«نابودی چگاسفلی به صورت طبیعی سبب می شود تا ضرورتا مانند سیاست های شكست خورده دهه های پیش دلخوش به منابع جبران ناپذیری مانند نفت، گاز و منابع معدنی باشیم كه همه روزی به پایان می رسند. حال اگر چگاسفلی نابود شود ما محكوم به مصرف گرایی، به حداقل رساندن مشاركت اجتماعی و دور شدن از آرامشیم.»
به گزارش لذت سفر به نقل از ایسنا، از یک سو در ۲۴ مهرماه عتیقه شناس و مدیر پروژه قبل از تاریخی زهره در نامه ای به مدیرکل میراث فرهنگی استان خوزستان اخطار داد که «چگاسفلی به بهانه های ریز و درشت دهیاری روستا در خصوص آسفالت کردن جاده روستا، ساخت سیستم فاضلاب، ایجاد تاب و سرسره برای کودکان «نداشته» روستا، ناتوانی های متولیان و برخی حمایت ها از جانب مسوولانِ محلی، به صورت کامل از بین می رود.»
عده ای دیگر به بهانه زنبورداری در اطراف محوطه تجمع کرده اند و از طرف دیگر در جلسه ای که ۱۰ آبان برگزار می گردد شخصی اعلام می کند «لودر می اندازد و چگاسفلی محوطه ای باستانی متعلق به دوران ۴۷۰۰ تا ۳۸۰۰ قبل از میلاد در محدوده بهبهان را خراب می کنند». همه این ها ترس را به جانِ فعالانِ میراثی انداخته که چگاسفلی اگر به جیرفت دوم تبدیل گردد، چه کنیم؟
در این شرایط عباس مقدم – سرپرست جستجوهای دیرینه شناسی چگاسفلی – که به واسطه کوشش برای حفاظت از میراث شش هزار ساله خوزستان شهروند افتخاری خوزستان هم شمرده می شود در نامه ای سرگشاده به غلامرضا شریعتی - استاندار خوزستان - درخواستِ حفاظت و توجه بیشتر به این محوطه تاریخی را آن هم در شرایطی که هر روز از پایانِ منابع جبران ناپذیر طبیعی اخباری منتشر می شود، دارد.
وی در این نامه این طور نوشته است: «در روزهای اخیر، اخباری در خصوص تلاش بعضی از مسئولان و نماینده شهرستان بهبهان در مجلس شورای اسلامی برای اجرای برخی طرح های عمرانی در عرصه مصوب محوطه «تل چگاسفلی» شنیده شد. جنابعالی در مقام استاندار خوزستان، نخستین شخص در استان هستید که ضوابط مصوب عرصه و حریم تل چگاسفلی به شما ابلاغ گردیده است. بعنوان کاوشگر محوطه تل چگاسفلی که با افتخار نقش موثری در شناساندن میراث بی بدیل چگاسفلی در بُعد ملی و بین المللی دارم مایلم تا مسائلی را با شما در بین گذارم. طبعا، نتیجه هر اقدامی که باعث عواقب جبران ناپذیر و بی توجهی به چنین ثروت عظیم ملی شود متوجه کسانی است که بدون درنظر گرفتن نظرات کارشناسی دست به اقدامات جبران ناپذیر می زنند. قطعا، اگر به وعده هایی که جهت استفاده بهینه از چنین ثروت بی بدیل ملی داده شده عمل می شد، هیچ وقت چنین نامه ای با این مضمون خطاب به جنابعالی نمی نوشتم.
حتما می دانید که تُل چگاسفلی یکی از مهمترین و قدیمی ترین میراث آئینی این سرزمین است که تصادفا در شهرستان بهبهان که شما هم اهل آنجا هستید واقع است. میراثی که تا کنون برایش همتایی در میان مواریث شش هزارساله خاورمیانه یافته نشده است. ما به اندازه توان خود توانستیم عملکرد قابل قبولی در معرفی چگاسفلی داشته باشیم. از تابستان ۱۳۹۴ تا کنون، چهار کتاب، چندین مقاله داخلی و خارجی، شش سمینار در سطح ملی و بین المللی، سه نمایشگاه و کارگاه های آموزشی را در معرض دید علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران قرار دهیم. بخش مهم کار ما، معرفی میراث چگاسفلی به مردم منطقه بهبهان، سردشت و نواحی اطراف بوده است چون معتقدیم مردم منطقه در اولویت اند و آگاهی بخشی به مردم خود باعث حفظ چنین ثروت بی بدیلی می شود. بنابراین، اگر کسی ادعا کند که ارزش چگاسفلی را به خوبی نمی داند، سهل انگاری از جانب ما نبوده است.
به سبب اهمیت چگاسفلی پی گیر ثبت جهانی آن شدیم. تلاشهای ما با سفارش موکد معتبرترین باستان شناسان داخلی و خارجی به عالی ترین مقامات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همراه شد. برپایه مدارک موجود، مطمئنیم که چگاسفلی نمونه شش هزارساله «منظری قدسی» است که امروزه هم نظیر آنرا به خوبی می توان سراغ گرفت. به احتمال فراوان شما دارالسلام نجف و قبور اقوام متنوع جهان تشیع را از نزدیک دیده اید. گورستان عظیم چگاسفلی در زمره نخستین گورستان های بشری است که نشان میدهد اجساد اقوام مختلف ساکن در نواحی اطراف در شش هزار سال پیش به این مکان آئینی آورده و دفن شده است. برای نخستین بار قبور با معماری دقیقی از آجر ساخته شده اند که در بعد تاریخی آن نخستین نمونه شناخته شده است.
این شاید برای کسانی که آگاهی نداشته باشند امر ساده ای باشد. اما اگر خوب به تمامی زوایای به کار گرفته در ساخت گورها و سنت تدفینی بنگریم، یک نکته اساسی به ذهن خطور می کند و آن اینکه جایگاه مذهبی چگاسفلی برای نیاکان ما در شش هزار سال پیش به حدی بوده که خانه آخرت خویش را در جوار آن ساختند و به این وسیله، به خوبی نشان دادند که به دنیای بعد از مرگ ایمان دارند. علاوه بر گورستان، یکی از نیایشگاه های چگاسفلی در سال ۱۳۹۷ کاوش شد. برای نخستین بار در تاریخ دیرینه شناسی ایران، یک نیایشگاه شش هزارساله با انبوهی از هدایای حیوانات قربانی شده، ظروف سفالی و سنگ های افراشته با نقوش نمادین که حکایت از یک تشریفات مفصل مذهبی دارد کشف شده است.
بعضی از نمادهای به کار گرفته شده در این نیایشگاه، سرنخی از یک سنت آئینی کهن را که به نواحی دوردست از کرانه های جنوب شرقی خلیج فارس تا کرانه های شرقی دریای مدیترانه هم رسوخ کرده به دست داده است.
تا پیش از دهه ۱۳۳۰، روی عرصه محوطه چگاسفلی هیچ خانه ای ساخته نشده بود. در اواخر همان دهه، شرکت نفتی امریکایی ویلیامز برادرز با امکانات مکانیزه به منطقه وارد شد و در بخش های شرقی و میانی محوطه تاریخی چگاسفلی اقدام به ایجاد کمپ موقت خود کرد و بعد از عزیمت شرکت امریکایی در اوایل دهه ۱۳۴۰، برخی در محدوده عرصه محوطه مبادرت به ساخت خانه های مسکونی کردند و این روند به ساختِ روستای «تل چگاه سفلی» در این منطقه رسید
قبل از دهه ۱۳۳۰ شمسی، روی عرصه محوطه چگاسفلی هیچ خانه ای ساخته نشده بود. در اواخر همان دهه، شرکت نفتی امریکایی ویلیامز برادرز با امکانات مکانیزه به منطقه وارد شد و در بخش های شرقی و میانی محوطه تاریخی چگاسفلی اقدام به ایجاد کمپ موقت خود کرد. طبعا از نخستین عوامل مخرب و ویرانگر در چگاسفلی همان شرکت نفتی امریکایی است. بعد از عزیمت شرکت امریکایی در اوایل دهه ۱۳۴۰، برخی که تا آن روز در نواحی اطراف محوطه تاریخی چگاسفلی ساکن بودند به محدوده عرصه محوطه نقل مکان کرده و به مرور مبادرت به ساخت خانه های مسکونی کردند. این روند به جایی رسید که امروزه ۳۱ منزل مسکونی که برخی از آنها خالی از سکنه است، روی عرصه محوطه با نام روستای تل چگاه سفلی شکل بگیرد.
به خاطر اهمیت والای چگاسفلی، سعی کردیم تا راهی را برگزینیم که هم از میراث پر اهمیت چگاسفلی صیانت شود و هم ساکنین فعلی روستای تل چگاه سفلی تکریم شده و در آرامش به زندگی خود ادامه دهند. روشن است که ساکنین فعلی روستا، مانند همه آحاد مردم ایران حق دارند از امکانات رفاهی بهره مند شوند. اما، در عالم واقع، تحت هیچ شرایطی نمی توان برآوردن نیازهای مردم فعلی روستا را باتوجه به وجود ضوابط مصوب عرصه و حریم تل چگاسفلی عملی کرد. یا باید از میراث بی بدیل چگاسفلی چشم پوشید یا در این میان روستاییان شریف را در نهایت محدودیت قرار داد. طبیعی است که از طرفی دهیار روستا درصدد ایجاد زیرساخت های رفاهی برای روستا باشد تا به قول خودش از روستاهای دیگر عقب نماند. از سوی دیگر، عوامل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، بنا به وظیفه اداری خود مکلف اند تا بر اجرای دقیق ضوابط مصوب عرصه و حریم تل چگاسفلی نظارت داشته باشند. اگر کسی از آن ضوابط تخطی کند، طبق ضوابط ابلاغ گردیده عرصه و حریم، همکاران ما و حتی شخص دهیار و رئیس شورای روستا وظیفه دارند تا مراتب را به مراجع قضایی گزارش کنند.
برای حل این معادله، طرح واقع بینانه ای تهیه شد که در آن به ازای میزان زمین و مستقلاتی که در مالکیت ساکنین فعلی است به آنها زمین و مستغلات در محدوده ای خارج از عرصه و در اراضی منابع طبیعی منطقه داده شود. در نتیجه، عرصه محوطه از ساکنین امروزی آزاد شده و از تخریب بیشتر عرصه محوطه جلوگیری به عمل آید.
این طرح بموقع تحویل مسؤلان امر شد اما برخلاف وعده های داده شده، هیچ اعتنایی به آن نشد. هدف ما در درجه نخست آن بود تا میراث چگاسفلی حفظ شود و در درجه دوم، ساکنین روستا در مکانی مناسب با راحتی و آسایش و در کمال احترام به زندگی خود ادامه دهند.
آقای استاندار
به رغم تعارض ظاهری در منافع روستاییان و میراث چگاسفلی، اگر نیک اندیش باشیم و درست عمل نماییم، نه تنها تعارضی پیش نخواهد آمد، بلکه ظرفیت چنین ثروت عظیمی می تواند منشاء خیر و برکت برای مناطق محروم شرق خوزستان باشد. ولی اگر غیر از این باشیم و عمل نماییم برای همیشه بازنده ایم. اگر سهل انگاری شود، این فقط چگاسفلی نیست که نابود می شود. مهم تر از آن امید است که می میرد. امید جوانانی که به واسطه وجود چنین ثروتی در زادگاه شان، به آینده ای روشن فکر می کنند، امید هنرمندانی که به واسطه وجود چنین اثر فاخری در زادگاهشان به خلق آثار هنری برای گذران زندگی با الهام از مفاخر هنری بی نظیر چگاسفلی چشم دوخته اند، امید کشوری که برای توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی متوازن مناطق محرومش به منابع عظیم حیات بخش می اندیشد.
نابودی چگاسفلی به صورت طبیعی ما را وامی دارد تا ضرورتا مانند سیاست های شکست خورده دهه های پیش دلخوش به منابع جبران ناپذیر باشیم. بدون شک، نفت، گاز، منابع معدنی همه و همه روزی به پایان خواهد رسید. اگر چگاسفلی نابود شود و از ثروت پایدار آن استفاده نشود، ما محکوم به مصرف گرایی خواهیم شد. محکومیم تا برای گذران زندگی خود خلاقیتی نداشته باشیم، محکومیم تا مشارکت اجتماعی را به حداقل برسانیم چون عاملی مهم به نام چگاسفلی را که می تواند کنش های اجتماعی وسیع و گسترده ایجاد نماید باخواهش های نابخردانه به دستان خود از بین برده ایم. محکومیم تا از آرامش به دور باشیم چون زندگی ماشینی از ما انسان هایی خشن، عصبی، عجول و بی هویت می سازد.
اگر از ظرفیت چگاسفلی به خوبی استفاده شود، دیگر حرص زایدالوصفی که امروزه برای حمل کالاهای قاچاق وجود دارد حداقل در میان جوانان بیکار منطقه از بین می رود، چون ظرفیت های شغلی آبرومند جا می افتد و خیلی از صنایع دستی فراموش شده باردیگر احیا می شود و ظرفیت های طبیعی مناطق پیرامون چگاسفلی هم از حالت بالقوه درآمده و شکوفا می شوند. در مقابل، اگر ارزش چگاسفلی درک و از این ثروت به خوبی استفاده شود، چهره منطقه دگرگون خواهد شد. در صورتیکه از ظرفیت چگاسفلی به خوبی استفاده شود، دیگر حرص زایدالوصفی که امروزه برای حمل کالاهای قاچاق وجود دارد حداقل در میان جوانان بیکار منطقه رخت برمی بندد چون ظرفیت های شغلی آبرومند، مطمئن و بسیار سودمند در منطقه پا گرفته و جا می افتد. خیلی از صنایع دستی فراموش شده باردیگر احیا می شود، بسیاری درصدد ایجاد بستری برای میزبانی از سیل عظیم گردشگران برخواهند آمد، ظرفیت های طبیعی مناطق پیرامون چگاسفلی هم از حالت بالقوه درآمده و شکوفا می شود. مهم تر از همه، دیگر لازم نیست سالیانه ده ها هکتار زمین به زیر کشت محصولات کشاورزی رود که امروزه یکی از عوامل تقلیل توان زیست محیطی منطقه (اعم از آب و خاک) است چون عرضه و تقاضا در جایی که تبدیل به یک نقطه کانونی فرهنگی شود و سالیانه هزاران نفر از نقاط مختلف دنیا به آن سفر کنند کیفیت دیگری می یابد.
برای آنکه نشان دهم سهل انگاری ما در قبال مواریث فرهنگی مساوی با چیست، یک سند تاریخی را شاهد می گیرم. یکی از مدارک به دست آمده از کاخ آشور در نینوای بین النهرین، نقش برجسته معروف به «جنگ رودخانه اوولی (کرخه امروزی)» در ارتباط با ۶۵۰ تا ۶۶۰ قبل از میلاد است.
این نقش برجسته صحنه های مختلفی از نبرد بین سپاهیان عیلامی و سپاه آشور را در جوار رودخانه کرخه به نمایش می گذارد. در گوشه بالای سمت چپ این نقش برجسته، صحنه ای است که در آن، سربازان آشوری، نخبگان عیلامی به اسارت گرفته شده را واداشته اند تا استخوان پدرانشان را که از آرامگاه هایشان بیرون کشیده شده بود در زیر سنگ آسیاب کنند. آشوریانِ دشمن، این صحنه تحقیرامیز را بعد از ویرانی معابد و نیایشگاه ها و غارت اموال عیلامیان، آگاهانه خلق کرده اند تا نهایت دشمنی و خصومت شان را برای همیشه نشان دهند.
جالب است بدانید که عملکرد خیلی از ما، آگاهانه ناآگاهانه، تیشه بر ریشه میراث فرهنگی کشور می زند. آنهایی که بی احساس گناه، دست به تخریب محوطه های باستانی که در واقع «شناسنامه» فرهنگی و تمدنی برساخته توسط اجداد ماست می زنند، کسانی که به عرصه های میراث فرهنگی که طبق قانون مدنی ۱۳۰۷ و عتیقات ۱۳۰۹ کشور جزو اموال دولتی و ملی است تعرض کرده و تصرف کنند، مسئولانی که تهدید به تخریب مواریث فرهنگی می کنند، مدیرانی که بدون هیچ آگاهی از ارزش های میراث فرهنگی، به پشتوانه حمایت های سیاسی بر کرسی مدیریت میراث فرهنگی تکیه می زنند و... همان کاری را می کنند که مهاجمین آشوری با اجداد عیلامی مان کردند.
بدون شک نسل آینده تاریخ تحقیرهایی را که بر ما روا داشته می شود خواهند خواند و عملکرد ما را به قضاوت خواهند نشست. درست به همان نسبت که امروزه ما حق قضاوت مدیران و مسؤلان گذشته را برای خود محفوظ می دانیم.
عملکرد خیلی از ما، اگاهانه نا آگاهانه، تیشه بر ریشه میراث فرهنگی کشور می زند. آنهایی که بی احساس گناه، دست به تخریب محوطه های باستانی که در واقع «شناسنامه» فرهنگی و تمدنی برساخته توسط اجداد ماست می زنند، همان کاری را می کنند که مهاجمان آشوری با اجداد عیلامی مان کردند
طبیعی است که ما در شرایط مطلوبی نیستیم. از یک طرف مشکل دیو سرکش بیماری واگیردار و از سوی دیگر مشکلات عدیده اقتصادی. بطور قطع این وضعیت بحرانی است، اما یقین دارم که این دوره عسرت به سر خواهد آمد و باردیگر شور زندگی و رونق اقتصادی پدیدار خواهد شد.
باز هم برایتان سندی متقن از عمق تاریخ این سرزمین عرضه می کنم تا نشان دهم که به رغم مشکلات، نیاکان ما هیچ گاه از ساختن کشور و احترام به ناموس فرهنگ و ثروت های ملی خود دست نکشیده اند. دیوار تاریخی گرگان که به واسطه مصالح آجری به کاررفته در آن به «مار سرخ» مشهور است، برای دفاع در مقابل اقوام مهاجم ساکن در شمال دریای کاسپی با طول ۲۰۰ کیلومتر و در زمانی ساخته شد که به سبب جنگ های متنوع و ویرانگر، وضع اقتصادی دولت ساسانی نابسامان بود.
جالب است بدانید که دیوار تاریخی گرگان قدیمی ترین دیوار دفاعی جهان است که در یک زمان (قرن ششم میلادی) ساخته شده و نشان از غیرت و پایمردی ما ایرانی ها در دوران سختی ها دارد. این نمونه به تنهایی می تواند در دوران سخت فعلی درس عبرتی باشد برای مدیران و کارگزاران تا به واسطه مشکلات موجود، ناامید نشده و تلاش کنند تا با تعقل و همت درصدد حفظ ارزش های ملی خود برآیند.
اغلب مدیران و کارگزاران تلقی درستی از کارکرد میراث فرهنگی در توسعه پایدار مناطق ندارند. اگر اظهار نظری هم دیده یا شنیده می شود، تعارفی بیش نیست. در حالیکه، همان مدیران و کارگزاران هیچ گاه اظهار نمی کنند که چه میزان برای بهره برداری بهینه از وجود آثار باستانی حاضر شده اند هزینه کنند. برای راه اندازی یک چاه نفت، صدها میلیارد تومان از مرحله مطالعاتی تا بهره برداری هزینه می شود. عرصه های طبیعی به خاطر فعالیت استخراج نفت آلوده می شود، مشارکت مردم در استخراج نفت در حداقل امکان دارد، هیچ حسابی ندارد که چاهی با صرف این همه هزینه بتواند سوددهی کافی و مناسب داشته باشد، تازه اگر هم در خوشبینانه ترین حالت، وقتی آن چاه نفت به بهره برداری مطلوب رسید، ذخیره نفتی آن روزی به پایان رسیده یا حتی امکان دارد فشارهای سیاسی در فروش بهینه نفت اختلال به وجود آورده و به شکلی میلیاردها تومان هزینه حداقل در کوتاه و میان مدت به فنا رود.
در مقابل، اگر متخصصان با اختصاص اعتبار مالی مناسب فرصت یابند تا یک اثر تاریخی را با روش های کارآمد شناسایی، معرفی و حفاظت کنند، آن اثر تاریخی کانونی می شود برای مشارکت همگانی، از هنرمندان و سرمایه گذاران و صاحبان حرفه و همه و همه گرفته تا مردم عادی در بهره برداری بهینه از آن اثر تاریخی شریکند.
بسیاری از سنت های تولیدی به ظاهر مرده به واسطه معرفی درست و اصولی آن اثر تاریخی توسط صاحب نظران زنده می شود و باردیگر صنایع دستی در میان جوامع روستایی رونق می گیرد. آن اثر تاریخی نه تنها منبع آلوده کننده محیط زیست نیست، بلکه سبب آن می شود تا بخشی از نیروی کار به جای بهره برداری های بی حد و حساب از منابع آب و خاک، معطوف آن اثر تاریخی شده و از کنار آن درآمد کسب کنند. یک اثر تاریخی ثروتی است که هیچ گاه آخر نمی پذیرد و مهم تر از همه، اثر تاریخی یعنی شناسنامه، یعنی هویت و وجودش سبب غرور و اعتماد به نفس ملی است. نمونه های فراوانی در دنیا هست که ادعای مرا به خوبی اثبات می کند.
چگاسفلی آبروی شش هزارساله خوزستان و خلیج فارس است، لطفا دستور دهید اقدامی مسئولانه صورت گیرد، نباید از این ثروت ملی و شناسنامه پرارزش فرهنگی و تمدنی خود چشم پوشی کنیم
در انتها تقاضا دارم در ارتباط با ثروت بی نظیر چگاسفلی که متعلق به تمام بشریت بوده و آبروی شش هزارساله خوزستان و خلیج فارس است دستور دهید تا اقدامی مسئولانه صورت گیرد تا خدای نکرده، در فردایی که یقینا بهتر از امروز است دست ما خالی نباشد. ما نه حق داریم که از چنین ثروت ملی و شناسنامه پرارزش فرهنگی و تمدنی خود چشم پوشی کرده و هر بار بخشی از پیکر آنرا به بهانه عمران و آبادانی نابود سازیم و نه حق داریم تا عرصه را بر مردم یک جامعه کوچک روستایی که رفاه و آسایش از حقوق اولیه آن هاست تنگ نماییم.
در نتیجه، امیدوارم دستور فرمایید تا تمام مسؤلان ذیربط بطور جدی برای عملی کردن طرح عرضه شده برای جابه جایی روستای فعلی وارد عمل شوند. هیچ راهی جز این برای برون رفت از این مشکل نیست. مطمئنم که این نامه در تاریخ ثبت می شود و بسیار امیدوارم که قضاوت تاریخ از عملکرد شما مثبت باشد.»
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب